پسته از دیرباز به‌عنوان یک کالای صادراتی ارزشمند در کشورمان، محسوب می‌شود. این جواهر سبز نقش بسزایی در بخش کشاورزی و اقتصاد کشور دارد. باتوجه‌به اینکه ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده پسته در جهان است، صنعت پسته به منبع اصلی درآمد و اشتغال برای بسیاری از جوامع روستایی تبدیل شده است. برای اطلاع بیشتر از نقش پسته در اقتصاد ایران و عوامل تأثیرگذار بر صادرات آن، در ادامه با هایپرپسته همراه باشید.
عوامل مؤثر بر صادرات پسته
خاک حاصلخیز و آب‌وهوای مساعد ایران، آن را به مکانی مناسب برای کشت پسته تبدیل کرده است. به‌طوری که امروزه به‌عنوان یک بازیگر اصلی در بازار جهانی پسته مطرح شده و بخش قابل‌توجهی از برداشت محصولات آن به مناطق مختلف جهان صادر می‌شود. اما در این میان عواملی هستند که بر صادرات پسته تأثیر چشمگیری می‌گذارند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییرات اقلیمی
- روند بازارهای جهانی
- قراردادهای تجاری
- هزینه‌های تولید
- سیاست‌های دولت
- رقابت سایر تولیدکنندگان
- بیماری و آفات
- تحریم‌های اقتصادی
- توسعه باغات پسته
- تولید فرآورده‌های ثانویه از پسته و صادرات آن
تغییرات اقلیمی
تغییرات اقلیمی منجر به تغییر الگوهای آب‌وهوا، نوسانات دما و خشکسالی می‌شود. این امر ممکن است بر کیفیت و تولیدات پسته تأثیر بگذارد. شرایط آب‌وهوایی شدید می‌تواند تولید کلی محصول را کم و منجر به کاهش صادرات شود. (هرچه کیفیت محصول پایین‌تر باشد، تقاضا برای آن نیز کمتر می‌شود).
روند بازارهای جهانی
تقاضای جهانی پسته تحت‌تأثیر روندهای مختلفی مانند افزایش آگاهی سلامت، تغییر ترجیحات مصرف‌کنندگان و رقابت سایر تولیدکنندگان آجیل است. صادرکنندگان ایران برای حفظ سهم خود در بازار باید با این روندها سازگار شوند.
قراردادهای تجاری
قراردادهای تجاری ایران با سایر کشورها به‌ویژه کشورهای اتحادیه اروپا، آمریکا و چین نقش بسزایی در شکل‌دادن به صادرات پسته کشور دارند. این قراردادها می‌توانند تعرفه‌ها، سهمیه‌ها و سایر مقررات تجاری که بر حجم صادرات کشور تأثیر می‌گذارند را تغییر دهند.
هزینه‌های تولید
هزینه تولید، از جمله هزینه‌های نیروی کار، شیوه‌های کشاورزی و مدیریت آفات، می‌تواند بر رقابت‌پذیری ایران در بازار جهانی تأثیر بگذارد. هزینه‌های بالاتر تولید می‌تواند پسته ایرانی را نسبت به پسته سایر کشورها گران‌تر کند. با گران شدن قیمت محصول مصرف کنندگان به سمت نوع به صرفه و ارزان‌تر آن می‌روند. در نتیجه تقاضا برای این محصول کم می‌شود.
زیرساخت و لجستیک
دردسترس‌بودن و کارایی شبکه‌های حمل‌ونقل، تأسیسات ذخیره‌سازی و زیرساخت‌های بندری می‌تواند به طور قابل‌توجهی بر هزینه و به‌موقع تحویل‌دادن صادرات پسته تأثیر بگذارد. به‌عنوان‌مثال ایجاد راه‌آهن مشترک مرزی (خط‌آهن بین‌المللی) با کشورهای دیگر این امر را تسریع می‌بخشد.
سیاست‌های دولت
سیاست‌ها و مقررات دولت در زمینه کشاورزی، تجارت و مالیات می‌تواند بر صنعت صادرات پسته ایران تأثیر بگذارد. به‌عنوان‌مثال، سیاست‌های ترویج شیوه‌های کشاورزی پایدار یا ارائه یارانه برای کشاورزان می‌تواند از رشد صنعت حمایت کند.
رقابت سایر تولیدکنندگان
سایر کشورهای بزرگ تولیدکننده پسته، مانند ایالات متحده، ترکیه و یونان در حال افزایش سطح تولید و تلاش‌های بازاریابی خود هستند. این رقابت می‌تواند به صادرکنندگان ایران برای حفظ سهم خود در بازار فشار وارد کند. برای برنده شدن در این میدان، باید اقدام به افزایش کیفیت محصول و تولید آن کنند.
بیماری و آفات
آفاتی مانند شته پیچش دار شاخه (Toxoptera citricidus) و بیماری‌هایی مانند پوسیدگی ریشه می‌توانند به طور قابل‌توجهی بر عملکرد و کیفیت پسته تأثیر بگذارند. شیوه‌های مؤثر مدیریت آفات و استفاده از ابزارهای پیشرفته دفع آن‌ها، برای حفظ صادرات باکیفیت بسیار مهم است.
گواهینامه و استانداردهای کیفیت
نهادهای صدور گواهینامه بین‌المللی مانند کمیسیون پسته کالیفرنیا یا استانداردهای اتحادیه اروپا برای ایمنی مواد غذایی می‌توانند بر توانایی ایران برای صادرات پسته باکیفیت بالا به بازارهای خاص تأثیر بگذارند.
تحریم‌های اقتصادی
تحریم‌های اقتصادی اعمال شده بر ایران از لحاظ تاریخی بر بخش کشاورزی کشور از جمله صادرات پسته تأثیر گذاشته است. همچنین این محدودیت‌ها موجب ازدست‌رفتن بسیاری از بازارهای جهانی می‌شود. کاهش این تحریم‌ها چشم‌انداز صنعت را بهبود می‌بخشد.
توسعه باغات پسته
توسعه باغات پسته نه‌تنها کمک قابل‌توجهی به اقتصاد کشور می‌کند، بلکه زمینه اشتغال هزاران کشاورز و کارگر را نیز فراهم می‌سازد. علاوه بر این با افزایش تولید محصول، کیفیت صادرات را بهبود می‌بخشد. همچنین منجر به ایجاد خودکفایی کشور در تولید پسته می‌شود.
تولید فرآورده‌های ثانویه از پسته و صادرات آن
بخش عمده پسته به‌عنوان آجیل خام به کشورهای دیگر صادر می‌شود. بخش دیگر آن در کارخانه‌ها به اشکال دارویی (انواع شامپوها، محصولات مراقبت‌های پوستی و…) و غذایی (کره پسته، چیپس پسته، خلال پسته)، تبدیل می‌شوند. این محصولات علاوه بر قیمت بالاتر، می‌توانند مصرف‌کنندگان بیشتری را در سراسر جهان به خود جذب کنند. همچنین صادرات آن‌ها راحت‌تر و با ارزآوری بیشتر است.
کشورهای مقصد صادرات پسته ایران
پسته ایران طرف‌داران زیادی در سراسر دنیا دارد. اما بیشترین صادرات به کشورهای زیر انجام می‌شود:
- آمریکا
آمریکا یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان پسته ایران است و بسیاری از شرکت‌های آمریکایی با کشاورزان و صادرکنندگان پسته ایرانی ارتباط برقرار کرده‌اند.
- اتحادیه اروپا (EU)
اتحادیه اروپا بازار مهمی برای پسته ایران است و کشورهایی مانند آلمان، فرانسه، ایتالیا و بریتانیا واردکنندگان عمده آن هستند.
- چین
چین یکی دیگر از بازارهای مهم پسته ایرانی است که تقاضای فزاینده‌ای برای این آجیل مرغوب دارد.
- ترکیه
ترکیه کشوری همسایه با بازار بزرگ پسته است و بسیاری از شرکت‌های ترکیه‌ای پسته ایرانی وارد می‌کنند.
- هند
هند بازاری روبه‌رشد برای پسته ایرانی، به‌ویژه در میان طبقه متوسط و مصرف‌کنندگان سطح بالا است.
نقش پسته در اقتصاد ایران
پسته یک محصول حیاتی در بخش کشاورزی است که سهم قابل‌توجهی در تولید ناخالص داخلی کشور دارد. در سال 1399، صادرات پسته به حدود 640 میلیون دلار رسید. این مقدار به یکی از بزرگ‌ترین درآمدهای صادرات محصولات کشاورزی در کشور تبدیل شد. این صنعت فرصت‌های شغلی مناسب را برای هزاران کشاورز و کارگر فراهم می‌کند. همچنین درآمد حاصل از صادرات پسته موجب کاهش وابستگی ایران به صادرات نفت و تنوع بخشیدن به اقتصاد می‌شود.
سخن پایانی
ایران دارای خاک حاصلخیز و آب‌وهوای معتدل است. همین امر موجب کشت وسیع پسته در کشور می‌شود. این آجیل خوشمزه و مقوی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی در بخش کشاورزی به‌حساب می‌آید. نقش پسته در اقتصاد ایران بسیار مهم و حیاتی بوده و باعث ایجاد بسیاری از مشاغل در زمین‌های زراعی، کارخانه‌ها و…شده است. کشورهای مقصد صادرات این محصول مانند آمریکا، هند، ترکیه و چین، بزرگ‌ترین بازارهای پسته در جهان شناخته می‌شوند.
پسته احمد آقایی
پسته کله قوچی