سه کشور ایران، امریکا و ترکیه از معروف‌ترین صادرکنندگان پسته در جهان هستند. در بین انواع پسته تولیدشده در این کشورها، پسته ایرانی مرغوب‌ترین و پرطرفدارترین آن است. پسته‌های امریکایی نسبت به پسته‌های ایرانی از لحاظ ظاهری پوستی روشن‌تر اما مغز کم‌رنگ‌تر و بی‌طعم‌تری دارند و برای مصرف به صورت آجیل مناسب نیستند. همچنین این پسته‌ها به دلیل اصلاح نژادی یک دست و یک اندازه‌اند. پسته‌های صادراتی کشور ترکیه نیز ریزتر اما مغز سبزتری دارند و بیشتر برای تولید شیرینی از آن‌ها استفاده می‌شود. پسته ایرانی بهترین طعم و کیفیت را دارد و برای مصرف به عنوان آجیل بسیار مناسب است.
دسته بندی انواع پسته
پسته‌ها به روش‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شوند؛ متداول‌ترین این دسته‌بندی‌ها بر اساس زمان برداشت، زمان گل‌دهی و حالت ظاهری پسته است. اگر پسته‌ها را بر اساس زمان برداشت آن‌ها دسته‌بندی کنند، پسته‌ها به سه دسته کلی زودرس، معمولی و دیررس تقسیم می‌شوند. پسته‌ها چه زودرس و چه دیررس باشند، بین مردادماه تا مهرماه به بار خواهند نشست. برداشت درختان پسته به ترتیب زمانی زیر است:
- پسته‌های بسیار زودرس: این نوع از پسته‌ها حداکثر تا پایان مردادماه قابل برداشت هستند.
- پسته‌های زودرس: در نیمه اول شهریورماه برداشت می‌شوند.
- پسته‌های معمولی: بین دهم تا بیستم شهریورماه قابل برداشت هستند.
- پسته‌های بسیار دیررس: فصل برداشت این نوع از پسته‌ها معمولا نیمه اول مهرماه است.
ذکر این نکته ضروری است که این بازه‌های زمانی بر اساس شرایط آب و هوایی می‌توانند یک الی دو هفته جابه‌جا شوند.
روش‌های دیگر دسته‌بندی انواع پسته
گاهی نیز دسته‌بندی پسته‌ها براساس زمانی است که درختان پسته به گل می‌نشینند که در آن صورت می‌گوییم درختان پسته، زودگل، متوسط گل یا دیرگل هستند. همچنین پسته‌ها را از لحاظ ظاهری به دو دسته کلی کشیده (بادامی) و گرد (فندقی) تقسیم می‌کنند.
واحد اندازه‌گیری پسته
پسته‌ها را با واحد اونس (Ounce) اندازه‌گیری می‌کنند. هر چه عدد اونس میزان کمتری را نشان دهد پسته درشت‌تر است و بالعکس. البته نتیجه اندازه‌گیری انواع پسته معمولا به صورت یک بازه عددی نشان داده می‌شود. مثلا پسته اکبری ایران معمولا بین 22 تا 24 اونس، پسته کله قوچی بین 24 تا 26 اونس، پسته فندقی بین 28 تا 30 اونس است. ذکر این نکته ضروری است که این اندازه‌ها تقریبی هستند و سال به سال و مزرعه به مزرعه می‌توانند متفاوت باشند.
انواع پسته در ایران
پسته‌ها تنوع بسیار زیادی دارند به‌گونه‌ای که فقط در ایران نزدیک به 90 نوع پسته شناخته‌شده است. همان‌طور که در بالا اشاره شد پسته‌ها در ایران بر اساس ظاهر خود به دو نوع کلی بادامی و فندقی (کشیده و گرد) تقسیم می‌شوند. اما تعداد دسته‌بندی پسته‌ها از لحاظ ظاهری برای صادرات، سه دسته هستند: Long، Round و Jumbo که به ترتیب کشیده، کروی و کروی درشت (کله قوچی) هستند. معمولا در ایران این نُه نوع پسته را در میان انواع دیگر بیشتر می‌شناسند: اکبری، احمدآقایی، کله قوچی، فندقی (اوحدی)، ممتاز، خنجری دامغان، نوق، بادامی زرند و قزوینی.
پسته اکبری
یکی از معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نوع پسته در ایران، پسته اکبری است. به روایتی پسته اکبری در حدود هفتاد سال پیش توسط فردی به نام حاج اکبر بسنجیده در روستایی به نام عباس‌آباد امین که از توابع شهرستان رفسنجان است، شناسایی و سپس تکثیر می‌شود.
این پسته در گروه پسته‌های صادراتی قرار دارد و نسبت به دیگر انواع پسته، قیمت آن بیشتر و گران‌تر است. این نوع پسته در دسته پسته‌های دیررس قرار می‌گیرد و معمولا با آخرین برداشت‌های پسته به بازار عرضه می‌شود. شکل ظاهری آن کشیده و خندان با پوستی به رنگ کرم تیره و مغزی به رنگ بنفش- قهوه‌ای است.
پسته احمد آقایی
اگر بخواهیم یکی از انواع زودرس و پربازده پسته را نام ببریم بی‌شک پسته احمد آقایی مناسب‌ترین گزینه است. زیرا این نوع از پسته علاوه بر پربار و پرمحصول بودن، طعم بسیار دلچسبی نیز دارد. این پسته بسیار کشیده است و در بازارهای بین‌المللی به نام انگلیسی Long Pistachio شهرت دارد. مغزی به رنگ ارغوانی با پوستی به رنگ استخوانی روشن و میزان خندانی زیاد دارد. منطقه اصلی کشت آن، شهرستان رفسنجان در استان کرمان است. اما به دلیل پیوندپذیری سریع در نقاط دیگر ایران نیز مورد استقبال قرار گرفته‌است. این پسته هم مانند پسته اکبری ظاهری بادامی و کشیده دارد اما به اندازه پسته اکبری کشیده نیست و مغز آن سرخ‌رنگ وگاهی ارغوانی است.
پسته کله قوچی
نام تجاری پسته کله قوچی، جامبو (Jumbo) است. این پسته در میان سایر پسته‌ها از درشت‌ترین نوع به حساب می‌آید. محصول‌دهی این نوع درخت پسته بسیار زیاد بوده و همین امر سبب شده‌است که قیمت آن نسبت به پسته اکبری کمتر باشد. اما از لحاظ مزه، طعمی بسیار مطبوع دارد. میزان خندانی آن متوسط و رنگ مغز آن سرخ و خاکستری و پوست آن به رنگ استخوانی سفید است. معمولا این پسته را برای کشورهای اروپایی و حوزه خلیج فارس صادر می‌کنند. البته کشورهای اروپایی بیشتر خواهان پسته کله قوچی هستند و کشورهای حوزه خلیج فارس بیشتر پسته اکبری را می‌پسندند.
پسته فندقی
پسته فندقی را در بازار با نام پسته اوحدی هم می‌شناسند، مغز آن ارغوانی و پوست آن تقریبا کرم‌رنگ است. شکلی کروی و میزان خندانی زیادی دارد و درخت آن در بیشتر نواحی ایران قابل کاشت است. این پسته نسبت به پسته کله قوچی و اکبری اندازه کوچک‌تری دارد؛ اما در برابر آفات کشاورزی مقاوم‌تر است. صادرکنندگان ایرانی ترجیح می‌دهند بخش عمده پسته فندقی تولیدشده در داخل کشور را به کشورهای اروپایی صادر کنند.
پسته ممتاز
پسته ممتاز با نام‌های پسته زرند یا پسته اسرائیلی نیز در بازار شناخته شده‌است. مغزی سرخ‌رنگ، پوستی به رنگ استخوانی روشن و طعمی بی‌نظیر دارد. درخت این نوع پسته نسبت به سایر درختان پسته در برابر آفت پسیل، تابش آفتاب و محلول‌پاشی حساس‌تر است و به رسیدگی بیشتری نیاز دارد. در دسته‌بندی پسته‌ها جز پسته‌های متوسط گل است و از پانزدهم تا بیستم فروردین معمولا زمان گل‌دهی آن شروع و سپس در همین پنج روز به پایان می‌رسد. پسته ممتاز زرند نسبت به سایر پسته‌ها از پوست سبز کمتر و وزن مغز بیشتری برخوردار است. درخت این نوع پسته معمولا در همان سال‌های اولیه شروع به باردهی می‌کند و جز ارقام پسته زودبازده به حساب می‌آید.
پسته خنجری دامغان
پسته خنجری دامغان از لحاظ کشیدگی سرآمد همه پسته‌های ایرانی است. از لحاظ ظاهری شباهت‌هایی با پسته‌های احمدآقایی و بادامی زرند دارد اما نسبت به آن‌ها کشیده‌تر و لبه‌های آن برگشته و نوک تیز است. محصول این پسته صددرصد خندانی دارد اما این خندانی پسته معمولا از یک سمت است. مغز پسته آن رنگ سبز فسفری و پوسته استخوانی آن رنگ کرمی دارد. از آنجایی‌که نهال پسته خنجری نسبت به کم‌آبی مقاوم است می‌تواند گزینه بسیار مناسبی برای مناطق خشک و بسیار گرم ایران باشد. پسته خنجری طرفداران بسیار زیادی در بازارهای جهانی دارد و بخش قابل توجهی از پسته خنجری تولید شده در داخل کشور به کشورهای خارجی صادر می‌شود.
پسته نوق
یکی از انواع محبوب و صادراتی پسته، پسته نوق است. بخش نوق در شهرستان رفسنجان و در استان کرمان قرار دارد. پسته نوق ظاهری کشیده و بادامی و همچنین مغزی به رنگ قرمز روشن و تیره دارد. در دسته پسته‌های خندان قرار می‌گیرد. کاشت درخت پسته نوق معمولا برای مناطق گرم و خشک، بسیار مناسب است.
پسته بادامی زرند
شهر زرند علاوه بر پسته ممتاز پسته معروف دیگری را هم با نام پسته بادامی زرند به بازار عرضه می‌کند. این پسته از سایر پسته‌های شناخته‌شده، ریزتر است. همچنین این نوع از پسته، بادامی شکل، پوستی استخوانی به رنگ کرم تیره، مغزی سرخ‌رنگ، خندانی کم و طعمی لذیذ دارد. در دسته پسته‌های متوسط گل قرار می‌گیرد و درخت آن نسبت به کم آبی و شوری مقاوم است.
پسته قزوینی
یکی دیگر از انواع پسته که در بین باغداران و پسته‌کاران شناخته‌شده است اما امکان دارد به گوش افراد عادی ناآشنا بیاید پسته قزوینی است. از این پسته با عنوان پسته کله بزی نیز یاد می‌شود. منشا درخت این نوع پسته از استان قزوین است اما در نقاط دیگر کشور نیز کاشت می‌شود. این پسته شکلی بادامی، کشیده و ریز دارد. مغز پسته قزوینی سبزرنگ و بسیار پرچرب است. این پسته به صورت آجیل هم استفاده می‌شود اما بیشترین کاربرد آن برای تولید خلال، استفاده در شیرینی‌پزی و صنایع غذایی و دارویی است.
پسته‌های ایرانی رتبه یک کیفیت و طعم را در دنیا به خود اختصاص داده‌اند
درختان پسته در ایران تاریخی چندهزار ساله دارند؛ همین امر سبب شده‌است که تنوع بسیار بالایی در بین پسته‌های ایرانی وجود داشته باشد. هفت مورد از انواع پسته‌ای که در بالا به آن‌ها اشاره شد برای صادرات به کشورهای خارجی مناسب هستند. اکبری، احمدآقایی، کله قوچی، فندقی، ممتاز، خنجری دامغان و نوق از جمله مواردی هستند که طرفداران زیادی در سراسر دنیا برای خود به دست آورده‌اند. دو نوع دیگر یعنی بادامی زرند و قزوینی نیز بسیار طعم لذیذی دارند؛ تنها بخاطر اندازه آن‌هاست که صادرکنندگان ایرانی ترجیح می‌دهند انواع دیگری را برای صادرات انتخاب کنند.
پسته احمد آقایی
پسته کله قوچی